Op vrijdagavond 18 november heb ik in Suriname, hartje jungle, onder luid getjirp van tropische krekels te midden van een fijne groep reisgenoten het glas geheven op mijn allerlaatste avond als organisator van groepsreizen.

Een moment om bij stil te staan. Ik schrijf dit in de eerste plaats voor de vele leuke, lieve, inlevende, getalenteerde, eigenwijze, deskundige, gezellige, nieuwsgierige, behulpzame, intelligente, kwetsbare, invoelende, gedreven en dankbare mensen die mij al die jaren, vaak zelfs bij herhaling, de organisatie en begeleiding van hun fotoreizen hebben toevertrouwd. Dat dit blog de film van onze gedeelde reiservaringen een waardige afsluiting moge geven. Mocht je niet tot de cast behoren, dan biedt dit stuk gelegenheid voor reflectie en bezinning op het reiswezen van de afgelopen vijftien jaar.

Een tijdperk waarin ik me bevoorrecht heb mogen voelen. Alles kwam op een buitengewoon fijne manier voor me samen in het reizen. De biologie, de fotografie, de hang naar avontuur en het zelfstandig ondernemerschap. Maar vooral ook de sociale kant. Aangezien ik vroeger thuis niemand had om mijn natuurpassie mee te delen, behoor jij als reisdeelnemer tot de mensen die dat voor me hebben goedgemaakt, waarvoor dank. Ik zal ons gezelschap enorm gaan missen.

Waarom dan stoppen? Tja, allereerst omdat de tijden zijn veranderd. Laat ik ter verduidelijking een parallel trekken met een veelzeggende ervaring uit Amsterdam, waar ik in de jaren tachtig (van de vorige eeuw alweer) woonde en studeerde. Levendig staat me mijn eerste Koninginnedag nog bij die ik daar meemaakte. De vroege ochtend kon al niet stuk, vanwege de stralende zon die het ontluikende groen in het Vondelpark tot een bijna sprookjesachtig decor maakte. In alle rust wandelde ik langs kinderen die trots hun afgedankte speelgoed en huisraad hadden uitgestald op dekens, onder liefdevol toezicht van trotse ouders. Elke twintig meter stond er wel een kleine vol overgave blokfluit te spelen of viool. Magisch werd het (voor mij althans) echter, toen de klanken harmonieerden met de schelle staccatozang van de Tjiftjaf of de rondborstige roep van de Boomklever op de achtergrond. Het leek wel een droom.

Dit sloeg om naarmate de dag vorderde. Gaandeweg werd het overal drukker en luidruchtiger. Toen na de middag het park werd vrijgegeven voor de commercie, was er geen houden meer aan. De vredige ochtendsymfonie werd overstemd door loeiharde beat uit luidsprekers, het groene gazon raakte ondergesneeuwd met stukgetrapte plastic bierglaasjes en lege patatbakjes. Kennelijk vinden massa’s mensen dat leuk. Maar in die menigte onder de verstikkende walm van wiet, sigarettenrook en aangebrande hamburgers, had ik niet veel meer te zoeken.

Misschien is het gechargeerd, maar ik heb deze omslag in slow motion herbeleefd in de reisbranche. In mijn beginjaren golden natuurfotoreizen als een nieuw en bijzonder fenomeen. Landen als Bulgarije, Roemenië of Montenegro voelden echt nog als “in den vreemde”. Andere gebruiken, een andere keuken en geen wifi. Men liet zich verrassen.
Hoe anders is het anno nu? De reismarkt is geëxplodeerd: steeds meer trips, steeds meer bestemmingen, steeds verder weg en steeds vaker. Met de snelle opkomst van het mondiale massatoerisme, zijn we regelrecht beland in het deprimerende middagscenario van mijn Amsterdamse Koninginnedag. Na talloze platgelopen en inmiddels onleefbare historische binnensteden, is de nare drukte op Schiphol misschien wel het meest in het oog springende symptoom geworden van toxic tourism.

Ook de natuurfotoreis is verworden tot een consumptiegoed dat moet voldoen aan een heleboel verwachtingen en individuele wensenlijstjes, gevoed door alle informatie op internet, social media, apps en reviews. Dat de verwachtingen binnen de groep soms ook nog behoorlijk uiteenlopen, maakt het er niet eenvoudiger op. Toegegeven, het metier heeft een indrukwekkende professionaliseringsslag doorgemaakt. Maar zijn we onderweg niet de kunst verleerd ons te laten verrassen? Als elk reisdetail moet worden ingepland, voorbereid, gedeeld, vergeleken, getoetst aan verwachtingen, gewogen en beoordeeld, wordt de ecotrip dan niet stilzwijgend geassimileerd in de ratrace waaruit deze juist een ontsnapping had kunnen bieden?

Ook de EU heeft de tijden flink doen veranderen (lees: de reispraktijk op een doodlopend spoor gerangeerd). Sinds juli 2018 geldt namelijk de EU-richtlijn Pakketreizen; een kwalijk geval van totaal doorgeschoten consumentenbescherming, waarbij alle risico’s worden afgewenteld op de reisorganisator. Wil je weten hoe dat zit, lees dan mijn eerdere blog ‘Niet Corona maar EU-beleid nekt reisbranche’. Of bekijk deze noodkreet van de beroepsvereniging VvKR die, behalve een uitleg, ook een aantal schrijnende voorbeeldcases bevat.

In het kort komt het erop neer dat zolang alles lekker loopt, een reis natuurlijk nog steeds heel gezellig kan zijn. Maar zodra er ook maar iets misgaat, zelfs als dat volledig buiten de macht van de reisorganisator is, de klant schadeloos dient te worden gesteld. Onder die voorwaarden is ondernemen toch een stuk minder relaxed, kan ik je melden. Het is ook maar de vraag of de consument er baat bij heeft, want aanbieders zullen al die risico’s niet kunnen blijven dragen, zonder zich hoger te verzekeren (waardoor de reizen duurder worden), de vliegtickets uit het te aanbod te halen (waardoor de klant minder service ervaart) of de toko te sluiten (waardoor het aanbod verschraalt).

Want er gaat de laatste jaren natuurlijk nogal eens iets mis. Absurd veel zelfs. De pandemie brak uit, om maar eens iets te noemen. Wat dat betekende voor reisaanbieders, weten we inmiddels wel. Maar wie dacht dat we daarna terug zouden keren naar “het oude normaal” komt bedrogen uit. Want het tijdperk van de maakbaarheid is passé. Wat als KLM op het laatste moment je vlucht annuleert? Wat als zich opeens covid-gerelateerde problemen voordoen?
Ook ter plaatse kom je steeds vaker voor verrassingen te staan. Uitgedroogde moerassen, dagenlange stortregens, de zoveelste hittegolf, bosbrandgevaar, orkanen. Accommodaties die blijken te zijn overstroomd, gehavend door een storm of die onaangenaam druk zijn geworden. Kortom: de wereld is veranderd. Een reis moet door steeds meer ogen van naalden kruipen om nog te slagen.

Het tempo waarin antropogene natuurrampen zich voltrekken, is ronduit alarmerend en vliegreizen dragen daar helaas toe bij. Een ongemakkelijke waarheid voor ons allemaal. Maar als het aan de EU ligt, krijgt de consument nog meer macht. De hoogte van aanbetalingen, annuleringskosten, Brussel wil het allemaal ’aanpakken’. Dender vooral zo door, zou ik zeggen, maar ik ben niet langer van de partij. Hier rust uw reisorganisator in vrede, amen!

Goh, wat klinkt dat stoer. Maar heel eerlijk: zo ferm als het hierboven staat, zo lang heb ik nodig gehad om tot dit besluit te komen. Als zelfstandige identificeer je je nu eenmaal sterk met hetgeen je doet, zeker wanneer het je passie is. Dat geef je natuurlijk niet op zonder slag of stoot. Het heeft mentaal erg veel van me gevergd en ik heb dan ook een burn out gehad door de oplopende stress sinds het uitbreken van de pandemie. Geen leuke periode, wel een buitengewoon leerzame. Daar komt bij dat bij mijn vrouw afgelopen jaar een brughoektumor is vastgesteld. Alles bij elkaar absoluut reden om het roer drastisch om te gooien en een nieuw leven te creëren: huislijk, stressarm en meer in balans qua werk-privé.
Inmiddels voelt het goed om het reisbedrijf los te laten. Dat wil zeggen, in de rol van zelfstandig ondernemer. Om de charme van het reisvak niet helemaal te hoeven missen, zal ik mijn zomerreis naar Sierra de Gredos in Centraal Spanje nog blijven aanbieden onder de paraplu van Nordic Vision; een collega organisatie die ik zeer hoog heb staan.

Verder is er nu ruimte en tijd waarbinnen ons nieuwe bestaan zijn vorm kan vinden. Werken doe ik bij voorkeur vanuit huis. Zo heb ik veel (online) onderwijs ontwikkeld en gegeven, gericht op creatieve verdieping. Zoals mijn online cursus Beeldtaal (een pareltje, al zeg ik het zelf), of de eenjarige opleiding Grip op Groei van Pixfactory, waarbij ik samen met mijn teamgenoten Karin de Jonge en Johan van der Wielen vele, vele tientallen fotografen heb mogen begeleiden en (afgaande op de uitzinnige klant beoordelingen) inspireren.
Ook heb ik – heerlijk huislijk – een opmerkelijke vertelling in boekvorm mogen schrijven ter gelegenheid van het 90-jarig jubileum van het Goois Natuurreservaat getiteld: ‘Waarom we moeten blijven opkomen voor ons groene thuis’. Enne, oh ja, ik blijk koken leuk te vinden. Mijn vrouw gaf me voor de feestdagen een prachtig schort cadeau met, hoe toepasselijk, Surinaamse luiaardjes erop. Maar verder: geen druk, geen doelen, geen haast. Voorlopig even de voet van het pedaal.

Afijn, hier zou nu een einde moeten komen. Gewoon een paar volzinnen met een persoonlijke noot, warme hug, drie zoenen, fijne dagen, tot ziens en natuurlijk de beste wensen. Maar de grap is dat het nog niet is afgelopen. Er begint namelijk iets nieuws te broeien, ik weet nog niet wat, ik wil het ook nog helemaal niet weten, want dan is het geen verrassing meer. Maar het zou zomaar kunnen dat dit geen afscheid is, want er broeit iets, ik voel het…

Bart Siebelink